Zapalenie spojówek – objawy, przyczyny i metody leczenia

Czerwone, łzawiące i piekące oczy to objawy, które mogą wskazywać na zapalenie spojówki. Choć zazwyczaj nie jest groźne – bywa uciążliwe i w niektórych przypadkach wymaga specjalistycznego leczenia. Jak rozpoznać zapalenie spojówek? Czym różni się postać ostra od przewlekłej? Co zrobić, by uniknąć powikłań?

Czym jest zapalenie spojówki?

Zapalenie spojówki to stan zapalny cienkiej, przezroczystej błony śluzowej wyściełającej przednią powierzchnię gałki ocznej i wewnętrzną stronę powiek. Spojówka pełni funkcję ochronną, nawilżającą oraz barierową, zapobiegając przedostawaniu się drobnoustrojów i zanieczyszczeń do wnętrza oka. W normalnych warunkach jest przejrzysta i praktycznie niewidoczna, ale w wyniku stanu zapalnego może stać się przekrwiona i obrzęknięta.

Zapalenie spojówki zaraźliwe? Tak!

Zapalenie spojówki jest zaraźliwe, jeśli przyczyną są bakterie lub wirusy.

• Wirusowe zapalenie spojówek jest wysoce zakaźne i może się łatwo rozprzestrzeniać poprzez kontakt bezpośredni lub drogą kropelkową.
• Bakteryjne zapalenie spojówek również jest zaraźliwe, ale zwykle w mniejszym stopniu niż wirusowe. Przenosi się przez kontakt z wydzieliną zainfekowanego oka.

Z kolei alergiczne zapalenie spojówki nie jest zakaźne, ponieważ wynika z reakcji organizmu na alergeny (np. pyłki, kurz, sierść zwierząt) i nie jest wywołane przez drobnoustroje.

Zapalenie spojówki oka – rodzaje

Zapalenie spojówki oka mogą wywołać:

• wirusy,
• bakterie,
• alergeny.

Zapalenie spojówek wirusowe występuje najczęściej [1], bo aż u 75% osób. [7] Zwykle trwa od kilku dni do kilku tygodni, jednak najczęściej utrzymuje się 1–2 tygodnie. [1]

Pod względem częstości występowania bakteryjne zapalenie spojówek plasuje się na drugim miejscu, stanowiąc ok. 30% wszystkich zakażeń oka. [6] W większości przypadków pojawia się obustronnie, jednakże może również wystąpić bakteryjne zapalenie spojówki w jednym oku, które trwa 1-2 dni, a następnie przejść w postać obustronną. [2]

Z kolei zapalenie spojówki oka wywołane alergenami występuje u 5–22% populacji [5] i może być związane z rodzajem wykonywanej pracy. Najczęściej dotyczy zewnętrznych części oka. [8]

Ostre i przewlekłe zapalenie spojówek – ile trwa?

Innym kryterium podziału zapalenia spojówki jest czas trwania razem z przebiegiem. Dlatego zapalenie spojówki oka dzieli się na ostre i przewlekłe.

Ostre zapalenie spojówek trwa zwyczajowo 1–3 tygodnie, ma dość intensywny początek i nasilone, uciążliwe objawy. Z kolei przewlekłe zapalenie spojówek może trwać nawet więcej niż 4 tygodnie. Charakteryzuje się jednak znacznie łagodniejszym przebiegiem i jest często związane z alergiami lub zespołem suchego oka.

Zapalenie spojówki – przyczyny

Zapalenie spojówek wirusowe najczęściej powodują adenowirusy (w 65-90%) [3, 7] znajdujące się np. na zanieczyszczonych narzędziach, basenie lub w powietrzu. Do zakażenia spojówki dochodzi wówczas poprzez kontakt wydzieliny worka łzowego z wirusem.

Bakteryjne zapalenie spojówek w większości powodują gronkowce i paciorkowce. [6] Droga zakażenia zależy od rodzaju bakterii, ale najczęstsze mechanizmy to:

• Kontakt bezpośredni – przeniesienie bakterii na spojówkę przez dotykanie oczu brudnymi rękami, np. po kontakcie z zakażonymi powierzchniami lub osobą chorą.
• Kontakt pośredni – zakażenie poprzez zanieczyszczone ręczniki, pościel, kosmetyki do oczu (np. tusz do rzęs), soczewki kontaktowe i ich pojemniki.

Zapalenie spojówki – od czego jeszcze może się rozwinąć?

Od czego zapalenie spojówek jeszcze może się rozwinąć? W wyniku kontaktu oka z alergenem. Alergiczne zapalenie spojówki oka trwa zazwyczaj tyle, ile ekspozycja na dany alergen. Powodują je m.in. pyłki traw (wówczas może utrzymywać się nawet kilka tygodni), kurz lub roztocze. [5]

Bakteryjne, wirusowe i alergiczne zapalenie spojówki – objawy

Bakteryjnemu zapaleniu spojówek towarzyszy zwykle gęsta wydzielina będąca mieszaniną śluzu i ropy, która – szczególnie po nocy – powoduje sklejanie powiek. [1] Oprócz tego występuje zaczerwienie oka, uczucie podrażnienia i pieczenie. Gdy powodem infekcji oka jest wirus, wówczas występuje wirusowe zapalenie spojówek bez ropy. Niemniej jednak może pojawić się ból, zwiększona wrażliwość na światło, łzawienie i uczucie, jakby coś znajdowało się w oku. [3]

Zapalenie spojówki oka wywołane alergią powoduje przede wszystkim swędzenie, zaczerwienienie i łzawienie oczu. Objawem towarzyszącym może być światłowstręt. [8]

Niezależnie od rodzaju, zapalenie spojówek bez zaczerwienienia występuje rzadko.

Zapalenie spojówki – jak leczyć?

Co na zapalenie spojówki sprawdzi się najlepiej? Leczenie zależy przede wszystkim od rodzaju infekcji.

Zapalenie spojówki – leczenie specjalistyczne

1. Leczenie bakteryjnego zapalenia spojówek
   Infekcja bakteryjna spojówek często ma łagodny przebieg i może ustąpić samoistnie. Jeśli objawy nie są uciążliwe, zazwyczaj nie jest konieczne stosowanie antybiotyków. Należy jednak mieć na uwadze, że ważna jest uważna obserwacja objawów, gdyż czasami może dojść do ich pogorszenia. Wtedy konieczna jest konsultacja z lekarzem. W przypadku bardziej nasilonego zapalenia lub gdy występuje obfita ropna wydzielina specjalista może zalecić antybiotyk na zapalenie spojówki w postaci kropli lub maści. [6]
2. Leczenie wirusowego zapalenia spojówek
   Główne działania terapeutyczne koncentrują się na łagodzeniu objawów, takich jak zaczerwienienie, obrzęk i pieczenie oczu. Stosuje się nawilżające krople na zapalenie spojówki (tzw. sztuczne łzy), które zmniejszają stan zapalny i łagodzą dyskomfort. Oprócz leczenia objawowego, w niektórych przypadkach wirusowego zapalenia spojówek stosuje się preparaty przeciwwirusowe do użytku miejscowego.
3. Leczenie alergicznego zapalenia spojówek
   Alergiczne zapalenie spojówek nie jest wywołane przez bakterie ani wirusy, dlatego jego leczenie koncentruje się na redukcji reakcji alergicznej i eliminacji kontaktu z alergenem. Podstawą terapii są leki przeciwhistaminowe oraz stabilizatory komórek tucznych, które hamują uwalnianie histaminy i zmniejszają stan zapalny. Dodatkowo pomocne mogą być krople nawilżające, które wypłukują alergeny z powierzchni oka.

Zapalenie spojówki – domowe sposoby

Jeśli zapalenie spojówek ma łagodny przebieg, można zastosować domowe metody łagodzące objawy i wspomagające leczenie. Oto kilka skutecznych sposobów:

1. Przemywanie oczu, które pomaga usuwać wydzielinę i drobnoustroje. Można wykorzystać sól fizjologiczną, przegotowaną letnią wodę lub napar z rumianku (jeśli nie jest się uczulonym).
2. Zimne okłady z lodu owiniętego w czystą szmatkę, a także okłady z letniej wody lub naparu z rumianku.
3. Krople na zapalenie spojówki, które mają działanie nawilżające. Pomagają złagodzić suchość, podrażnienie i uczucie piasku pod powiekami.
4. Odpoczynek dla oczu, np. w postaci ograniczenia pracy przy komputerze i unikania noszenia soczewek kontaktowych.

Zapalenie spojówki – co robić, aby uniknąć powikłań?

Powikłania po zapaleniu spojówek mogą występować w postaci:

• zapalenia rogówki (keratitis), które prowadzi do pogorszenia ostrości wzroku,
• keratopatii punktowej powodującej światłowstręt i dyskomfort,
• przewlekłego zespołu suchego oka wynikającego z bliznowacenia spojówki.

Innym powikłaniem jest zapalenie spojówek nawracające, zwłaszcza w postaciach alergicznych.

Aby uniknąć powikłań, należy przestrzegać zasad higieny, często myć ręce, unikać pocierania oczu i stosowania soczewek kontaktowych podczas infekcji. Warto również przestrzegać zaleceń lekarza dotyczących leczenia, używać kropli nawilżających, unikać ekspozycji na dym i alergeny oraz odpowiednio chronić oczy przed drażniącymi czynnikami środowiskowymi. Po wystąpieniu bakteryjnego zapalenia spojówek zalecane jest pozbycie się wszelkich kosmetyków i akcesoriów do makijażu, które mogły mieć styczność z zakażoną okolicą oczu.

Bibliografia

1. Azari A., Barney N., Conjunctivitis: a systematic review of diagnosis and treatment, JAMA 2013, 310(16), s. 1721–1729.
2. Laudańska-Olszewska I., Wilczyński M., Ostre, okresowe, przewlekłe, alergiczne, zakaźne zapalenie spojówek – kiedy potrzebna jest konsultacja okulisty?, Medycyna po Dyplomie 2017
3. Misiuk-Hojło M., Bator K., Wirusowe schorzenia spojówek i rogówki, Ophtha Therapy 2018, 1, s. 12–14.
4. Nowicka S., Kosikowska U., Malm A., Wirusowe infekcje narządu wzroku – etiologia, epidemiologia i leczenie, Farmacja Polska 2014, 70(9), s. 518–524.
5. Pałczyński C., Wittczak T., Pas-Wyroślak A., Zawodowe alergiczne zapalenie spojówek, Alergia 2011, 1, s. 30–32.
6. Prost E., Bakteryjne zapalenie spojówki i rogówki – wytyczne terapeutyczne, OphthaTherapy 2018, 1, s. 1–9.
7. Solano D., Fu L., Czyz C., Viral Conjunctivitis, StatPearls Publishing 2020
8. Wittczak T., Pas-Wyroślak A., Pałczyński C., Zawodowe alergiczne zapalenie spojówek, Medycyna Pracy 2007, 58(2), s. 125–130.