Badania dna oka – na czym polega?

Badanie dna oka pozwala na bezpośrednią i nieinwazyjną ocenę naczyń krwionośnych oraz struktur narządu wzroku bez konieczności wykonywania zabiegów chirurgicznych czy badań obrazowych. Dzięki temu stanowi ważne narzędzie diagnostyczne nie tylko w okulistyce, ale również w przypadku podejrzenia chorób ogólnoustrojowych. 

Po co wykonuje się badanie dna oka? Badanie dna oka umożliwia ocenę siatkówki, plamki żółtej, tarczy nerwu wzrokowego oraz drobnych naczyń siatkówki, które często jako pierwsze zdradzają zmiany związane z chorobami przewlekłymi, takimi jak cukrzyca, nadciśnienie tętnicze czy miażdżyca. Podczas badania lekarz posługuje się specjalistycznymi przyrządami, jak na przykład oftalmoskop ręczny czy oftalmoskop zintegrowany z lampą szczelinową. 

Badania dna oka polegają na bezpośredniej ocenie wnętrza gałki ocznej, a dokładnie siatkówki, naczyń krwionośnych, plamki żółtej oraz tarczy nerwu wzrokowego. Lekarz może użyć oftalmoskopu ręcznego (do badania bezpośredniego) lub lampy szczelinowej z soczewkami dodatnimi (do badania pośredniego)². Przed wykonaniem badania zazwyczaj podaje krople do badania dna oka ¹. Rozszerzenie źrenicy pod ich wpływem trwa zwykle od 15 do 30 minut i może powodować przejściowe zaburzenia widzenia z bliska oraz nadwrażliwość na światło. Następnie: 

1. Po zakropleniu oka i odczekaniu odpowiedniego czasu, pacjent siada naprzeciwko lampy szczelinowej lub pozostaje w pozycji siedzącej/leżącej, jeśli badanie z dna oka wykonywane jest w warunkach łóżkowych. 

2. Lekarz oświetla wnętrze oka wiązką światła, jednocześnie obserwując jego struktury przy powiększeniu. Skupia uwagę na wyglądzie siatkówki, przejrzystości ciała szklistego, kształcie i kolorze tarczy nerwu wzrokowego, ostrości granic, stosunku żył do tętnic oraz obecności nieprawidłowości (wybroczyny, wysięki, zmiany zwyrodnieniowe). 

Na podstawie uzyskanego obrazu lekarz może postawić wstępną diagnozę lub zdecydować o konieczności dalszych badań, np. OCT (optycznej koherentnej tomografii siatkówki), angiografii fluoresceinowej (badanie dna okna z kontrastem przy użyciu funduskamery) ¹ lub wideodokumentacji dna oka. 

Samo badanie dna oka trwa zazwyczaj kilka minut (dla obydwu oczu). Jeśli są wykorzystywane krople do badania dna oka, warto wówczas doliczyć czas potrzebny na rozszerzenie źrenic. Efekt działania kropli pojawia się po ok. 15–30 minutach od podania. Cała wizyta może więc zająć od 30 do 45 minut, w zależności od metody badania, warunków anatomicznych pacjenta i ewentualnej konieczności dokumentowania obrazu dna oka przy użyciu specjalistycznych aparatów.

Po podaniu kropli do badania dna oka widzenie może być zaburzone przez kilka godzin – zazwyczaj od 2 do 6 godzin, w zależności od rodzaju zastosowanego preparatu i indywidualnej reakcji organizmu. 

Najczęstsze objawy to: 

• rozmazane widzenie z bliska (trudność w czytaniu, korzystaniu z telefonu), 

• nadwrażliwość na światło dzienne (światłowstręt), 

• rozszerzone źrenice widoczne w lustrze, 

• uczucie „olśnienia” przy patrzeniu w jasne źródła światła. 

U większości osób do pełnej ostrości wzroku powraca się po kilku godzinach, jednak u osób wrażliwych (np. z jasnymi tęczówkami, dzieci, osób starszych) efekt może utrzymywać się dłużej. W tym czasie nie powinno się prowadzić samochodu ani obsługiwać maszyn, dlatego warto przyjść na badanie z osobą towarzyszącą lub zaplanować powrót komunikacją miejską. 

Jeśli wykonano badanie dna oka bez zakraplania, to widzenie wraca natychmiast po zakończeniu procedury. 

Badanie dna oka wykonuje się nie tylko w przypadku podejrzenia chorób narządu wzroku, ale również jako element diagnostyki ogólnoustrojowej. To procedura o szerokim zastosowaniu, szczególnie u pacjentów z chorobami przewlekłymi oraz objawami neurologicznymi. 

Najczęstsze wskazania do badania dna oka: 

• cukrzyca (w kierunku retinopatii cukrzycowej), 

• nadciśnienie tętnicze (ocena retinopatii nadciśnieniowej), 

• zaburzenia widzenia (mroczki, błyski, ubytki w polu widzenia), 

• bóle głowy o niejasnej przyczynie (w celu wykluczenia obrzęku tarczy nerwu wzrokowego), 

• jaskra (monitorowanie tarczy nerwu wzrokowego), 

• zmiany w badaniu dna oka stwierdzone wcześniej – kontrola, 

• podejrzenie guzów wewnątrzgałkowych lub zmian naczyniowych siatkówki, 

• choroby neurologiczne (np. stwardnienie rozsiane, guzy mózgu – kontrola ewentualnego wzrostu ciśnienia śródczaszkowego), 

• objawy oczopląsu, zez, różnowzroczność u dzieci, 

• badania okresowe u osób po 50. roku życia lub z dodatnim wywiadem rodzinnym w kierunku chorób oczu ¹. 

Badanie dna oka nie wymaga skomplikowanego przygotowania. Warto pamiętać, aby nie zakładać soczewek kontaktowych, a także przyjść na badanie bez makijażu oka. Wskazane jest również zabranie ze sobą listy przyjmowanych leków i historię chorób oczu, zwłaszcza w przypadku cukrzycy, nadciśnienia lub innych chorób przewlekłych.

Badanie to jest częścią badania okulistycznego. Badania okulistyczne w Polsce na NFZ są bezpłatne.  

Koszt badania dna oka w placówce prywatnej jest zróżnicowany i zależy przede wszystkim od lokalizacji (miasta), a także konkretnej placówki. Można jednak przyjąć, że cena waha się w granicach 100–350 zł.

W podaną cenę badania oka zwykle wliczony jest również opis, z którym można udać się do innych specjalistów, jeśli badanie to jest elementem rozszerzonej diagnostyki. Niektóre placówki medyczne oferują możliwość wydania dodatkowego wydruku badania z opisem, za który trzeba zwykle zapłacić kilkadziesiąt złotych.

W większości przypadków wyniki badania dna oka są dostępne od razu, w trakcie wizyty. Lekarz dokonuje oceny wzrokowej struktur wewnętrznych oka w czasie rzeczywistym, opisując na bieżąco to, co widzi – wygląd siatkówki, stan naczyń krwionośnych, tarczy nerwu wzrokowego oraz ewentualne zmiany patologiczne, takie jak wybroczyny, obrzęki, wysięki czy zaniki. 

Jeśli jednak badanie obejmuje dodatkową specjalistyczną dokumentację np. fotograficzną lub video albo wymaga konsultacji z innym specjalistą lub ośrodkiem, wtedy na wyniki badania dna oka może będzie trzeba poczekać dłużej.